گزارش جهانی شکاف جنسیتی منتشر شده در سال 2022 نشان می‌دهد که برابری جنسیتی در حال بهبود نیست و تبعیض جنسیتی کاهش نیافته است. برآوردها نمایان‌گر این مطلب هستند که 132 سال دیگر طول می‌کشد تا شکاف جنسیتی جهانی کاهش یابد. از آنجایی که بحران‌ها در عرصه‌های مختلف در حال پیچیده شدن هستند، عواقب آن منجر به آسیب بیشتر به نیروی کار زنان می‌شود و خطر کاهش برابری جنسیتی (افزایش تبعیض جنسیتی) جهانی بیشتر تشدید می‌شود.
فهرست مطالب
شاخص‌ها و معیارهای سنجش تبعیض جنسیتی
شاخص جهانی شکاف و تبعیض جنسیتی وضعیت فعلی و تکامل برابری جنسیتی را در چهار بعد کلیدی (مشارکت و فرصت‌های اقتصادی، پیشرفت تحصیلی، سلامت و بقا، و توانمندسازی سیاسی) مورد بررسی قرار می‌دهد. این پایدارترین شاخصی است که از زمان به‌کارگیری آن در مجمع جهانی اقتصاد در سال 2006 تاکنون، پیشرفت‌های حاصله در جهت کاهش تبعیض جنسیتی را در طول زمان دنبال می‌کند.
در سال جاری، شاخص جهانی شکاف جنسیتی 146 کشور را مورد بررسی قرار می‌دهد و مبنایی قوی را برای تجزیه و تحلیل وضعیت کشورهای مختلف فراهم می‌کند. از سال 2006، زیرمجموعه‌ای از 102 کشور در هر ویرایش این شاخص بررسی شده‌اند که نمونه ثابت بزرگی را برای تحلیل سری‌های زمانی ارائه می‌کند. شاخص جهانی شکاف و تبعیض جنسیتی نمرات را در مقیاس 0 تا 100 اندازه‌گیری می‌کند. این نمرات را می‌توان به عنوان فاصله طی شده تا برابری (یعنی درصدی از شکاف جنسیتی که رفع شده است) تفسیر کرد. هدف از این کار، انجام مقایسه میان کشورها جهت حمایت از شناسایی مؤثرترین سیاست‌ها برای کاهش شکاف‌های جنسیتی است.
نتایج جهانی تبعیض جنسیتی و زمان برابری
در سال 2022، شکاف جنسیتی جهانی حدود 68.1 درصد برآورد شده است. با سرعت فعلی پیشرفت اقدام‌های اصلاحی، 132 سال طول می‌کشد تا به برابری کامل جنسیتی رسید. این نتایج نشان دهنده یک بهبود جزئی چهار ساله در مقایسه با برآورد سال 2021 (136 سال برای رسیدن به برابری) است. با این حال، افزایش تبعیض جنسیتی که بین سال‌های 2020 و 2021 رخ داده است را جبران نمی‌کند؛ زیرا بر اساس روندهای منتهی به سال 2020، شکاف جنسیتی می‌بایست در عرض 100 سال کاهش می‌یافت.
- در 146 کشور تحت پوشش شاخص 2022، شکاف جنسیتی سلامت و بقا 95.8 درصد، پیشرفت تحصیلی 94.4 درصد، مشارکت اقتصادی و فرصت 60.3 درصد و توانمندسازی سیاسی 22 درصد برآورد شده است.
- اگرچه هیچ کشوری هنوز به برابری کامل جنسیتی دست نیافته است، با این حال، 10 اقتصاد برتر حداقل 80 درصد از شکاف‌های جنسیتی خود را پر کرده‌اند و ایسلند (90.8 درصد) در رتبه بندی جهانی پیشتاز است. ایسلند تنها اقتصادی است که بیش از 90 درصد تبعیض جنسیتی خود را کاهش داده است. سایر کشورهای اسکاندیناوی مانند فنلاند (با 86% در رده دوم)، نروژ (با 84.5% در رده سوم) و سوئد (با 82.2% در رده پنجم) در جمع 5 کشور برتر قرار دارند و در کنار کشورهای اروپایی دیگری مانند ایرلند (80.4%) و آلمان (80.1%) به ترتیب در جایگاه‌های نهم و دهم می‌باشند. کشورهای جنوبی آفریقا رواندا (81.1%، رتبه 6) و نامیبیا (80.7%، رتبه 8)، به همراه نیکاراگوئه (81%) از آمریکای جنوبی و یک کشور از شرق آسیا و اقیانوسیه ، نیوزیلند (84.1) نیکاراگوئه و آلمان در سال 2022 وارد 10 کشور برتر شدند. لیتوانی (79.9%، 11) و سوئیس (79.5%، 13) امسال از جمع 10 کشور برتر بازمانده‌اند.
- بر اساس تکامل میانگین نمرات جهانی برای هر زیرشاخص در 16 ویرایش گذشته برای نمونه ثابت 102 کشور، با نرخ پیشرفت فعلی، 155 سال طول می‌کشد تا شکاف جنسیتی توانمندسازی سیاسی رفع شود. این میزان برای مشارکت اقتصادی 151 سال و پیشرفت تحصیلی 22 سال برآورد شده است. زمان رفع تبعیض جنسیتی سلامت و بقا هنوز تعریف نشده است زیرا پیشرفت آن به سمت برابری متوقف شده است.
- مقایسه نتایج امسال با سال گذشته با بررسی 145 کشور تحت پوشش در هر دو نسخه 2021 و 2022 نشان می‌دهد که امتیاز کلی برابری جنسیتی از 67.9 درصد به 68.1 درصد افزایش یافته است. زیرشاخص مشارکت اقتصادی و فرصت نیز از 58.7 درصد به 60.3 درصد افزایش یافته و زیرشاخص سلامت و بقا از 95.7 درصد به 95.8 درصد رسیده است. زیرشاخص پیشرفت تحصیلی از 95.2 درصد به 94.4 درصد کاهش یافت و توانمندسازی سیاسی در همان 22 درصد باقی مانده است.
- تجزیه و تحلیل میزان پیشرفت زیرشاخص‌ها در طول زمان (بر اساس نمونه ثابت 102 کشوری که از سال 2006 در این شاخص گنجانده شده است) نشان می‌دهد که برابری جنسیتی به طور کلی و برای سه مورد از چهار زیرشاخص از اولین ویرایش پیشرفت داشته است. در طول دوره شانزده ساله پس از شروع گزارش، هر زیرشاخص روندهای متفاوتی را نشان داده است. مشارکت اقتصادی و فرصت یک دوره افزایش برابری بین سال‌های 2006 و 2013، و یک دوره طولانی رشد منفی پس از سال 2013 تا 2017 داشت. زیرشاخص پیشرفت تحصیلی نیز با تغییرات گام‌هایی در سال‌های 2008 و 2015، به‌طور پیوسته به سمت برابری بهبود یافت. زیرشاخص سلامت و بقا در طول زمان فقط اندکی تغییر کرده است و به پایین‌ترین حد خود در سال 2018 رسید و از آن زمان تاکنون اندکی بهبود یافته است، هرچند هنوز امتیاز آن کمتر از سطح خود در سال 2006 است. زیرشاخص توانمندسازی سیاسی بین سال‌های 2006 و 2016 پیشرفت‌های قابل‌توجهی را به سمت برابری ثبت کرد و تا سال 2021 در نوسان بود و پس از آن به پایین‌تر نقطه اوج خود (سال 2019) متوقف شد.
- ژاپن با رتبه 116 و چین با رتبه 102 پایین‌ترین رده را در میان کشورهای توسعه یافته داشتند.
- رتبه 12 از آخر کشور هند به دلیل مشارکت اقتصادی پایین زنان آن است و البته یکی از بزرگترین شکاف‌های این کشور در بخش سلامت و بقا برای زنان و دختران است.
نتایج منطقه‌ای شکاف جنسیتی و زمان برابری
منطقه آمریکای شمالی با 76.9 درصد پوشش شکاف و تبعیض جنسیتی خود در همه مناطق پیشتاز است. پس از آن اروپا قرار دارد که 76.6 درصد شکاف خود را کاهش داده است. در رتبه سوم آمریکای مرکزی و جنوبی قرار دارد که 72.6 درصد از شکاف جنسیتی خود را پر کرده است. آسیای مرکزی، همراه با آسیای شرقی و اقیانوسیه، به ترتیب با 69.1 درصد و 69 درصد، به سمت میانه پیشرفت به سمت برابری دارند. در رتبه ششم، کشورهای جنوبی آفریقا با 67.8 درصد قرار دارد. خاور میانه و شمال آفریقا که 63.4 درصد از شکاف و تبعیض جنسیتی خود را کاهش داده اند، در این رتبه‌بندی با بیش از چهار درصد کمتر از کشورهای جنوبی آفریقا قرار دارند. در نهایت، آسیای جنوبی با کاهش 62.4 درصدی تبعیض جنسیتی خود در سال 2022، کمترین عملکرد را داشته است.
- آمریکای شمالی پیشرفته‌ترین منطقه از نظر از بین بردن تبعیض جنسیتی است. میانگین وزنی جمعیت برای این منطقه 76.9 درصد است که تعداد سالهایی را که برای کاهش فاصله نیاز است را از 62 سال به 59 سال کاهش داده است. این بهبودها به دلیل افزایش جزئی از سال گذشته در امتیاز تبعیض جنسیتی در ایالات متحده و همچنین نمره ثابت در کانادا است.
- اروپا دارای دومین سطح از برابری جنسیتی است که در حال حاضر 76.6 درصد است. این منطقه یک انتظار 60 ساله برای کاهش فاصله جنسیتی پیشرو دارد. ایسلند، فنلاند و نروژ بالاترین رتبه‌ها را در جهان و منطقه دارند.
- آمریکای مرکزی و جنوبی پس از آمریکای شمالی و اروپا در رتبه سوم مناطق قرار دارند. این منطقه 72.6 درصد از شکاف جنسیتی خود را پر کرده است. بر اساس سرعت فعلی پیشرفت، آمریکای مرکزی و جنوبی این فاصله را در 67 سال آینده رفع خواهد کرد. با این حال، در منطقه، تنها شش کشور از 22 کشور فهرست شده در این گزارش، امتیاز تبعیض جنسیتی خود را حداقل یک درصد نسبت به سال گذشته بهبود بخشیده اند.
- در آسیای مرکزی، پیشرفت کلی در کاهش شکاف جنسیتی بدون تغییر مانده و 69.1% است. با این سرعت، 152 سال طول می‌کشد تا تبعیض جنسیتی این منطقه برطرف شود. در سال 2022، آسیای مرکزی چهارمین امتیاز منطقه‌ای بالا را از آن خود کرده است.
- آسیای شرقی و اقیانوسیه 69 درصد از شکاف جنسیتی خود را کاهش داده اند و عملکرد منطقه‌ای خود را نسبت به نسخه 2021 به میزان اندکی افزایش داده و 13 کشور از 19 کشور این منطقه امتیاز خود را بهبود بخشیده‌اند. با این میزان سرعت، منطقه به 168 سال برای از بین بردن شکاف و تبعیض جنسیتی نیاز دارد. با این حال، در داخل منطقه، میزان پیشرفت کشورها با هم تفاوت بسیاری دارد.
- کشورهای جنوبی آفریقا دارای ششمین امتیاز منطقه‌ای هستند و 68.7 درصد از شکاف جنسیتی خود را پر کرده است. امتیاز این منطقه از خاورمیانه و شمال آفریقا و جنوب آسیا بالاتر است و بالاترین امتیاز شکاف جنسیتی خود را در 16 سال گذشته ثبت کرده است. با سرعت کنونی، 98 سال طول می‌کشد تا تبعیض جنسیتی در منطقه از بین برود.
- با میانگین امتیاز جمعیتی 63.4 درصد، خاورمیانه و شمال آفریقا پس از جنوب آسیا، دومین شکاف و تبعیض جنسیتی گسترده را دارند که هنوز رفع نشده است. پیشرفت منطقه مشابه سال‌های گذشته است که به خاورمیانه و شمال آفریقا یک بازه زمانی 115 ساله می‌دهد تا شکاف خود را کاهش دهند.
- در میان هشت منطقه تحت پوشش گزارش، آسیای جنوبی با تنها 62.3 درصد از شکاف جنسیتی در سال 2022 پایین‌ترین رتبه را دارد. با وجود رکود گسترده در نمرات برابری جنسیتی در اکثر کشورهای منطقه. بنگلادش و نپال با رفع بیش از 69 درصد شکاف‌ها و تبعیض جنسیتی، در منطقه پیشرو هستند. در پژوهش انجام شده، ایران در این منطقه در رتبه هفتم (بالاتر از پاکستان و افغانستان و پایین‌تر از سریلانکا، مالدیو، بوتان و هند) و پایین تر از تمامی کشورهای منطقه MENA قرار دارد.
شکاف‌های جنسیتی در محیط‌های کاری: یک بحران در حال ظهور
شکاف‌های جنسیتی در محیط‌های کاری تحت تأثیر عوامل بسیاری از جمله موانع ساختاری طولانی مدت، تحولات اجتماعی-اقتصادی و فناوری و همچنین شوک‌های اقتصادی است. زنان بیشتری به سمت مشاغل دستمزدی و به طور فزاینده‌ای به سمت‌های مدیریتی رفته‌اند، با این حال انتظارات جامعه جهانی، سیاست‌های کارفرما، محیط قانونی و دسترسی به مراقبت همچنان نقش مهمی در انتخاب مسیرهای تحصیلی و شغلی ایفا می‌کنند. دهه ریاضت اقتصادی که پس از بحران مالی جهانی 2008 رخ داد، بخش‌هایی را که هسته زیرساخت‌های اجتماعی را فراهم می‌کنند، محدود کرد و بر خانواده‌ها و مراقبان اصلی – اغلب زنان – در طول همه‌گیری کووید 19 تأثیر گذاشت. درگیری‌های ژئوپلیتیکی و تغییرات آب و هوایی هر دو به طور نامتناسبی بر زنان تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، تعمیق پیش‌بینی‌شده بحران فعلی هزینه‌های زندگی نیز احتمالاً زنان را بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار می‌دهد، زیرا زنان همچنان به کسب درآمد و پس‌انداز در سطوح پایین‌تری ادامه می‌دهند.
با توجه به خطر بالای یک بحران فراگیر، این گزارش وضعیت تبعیض جنسیتی در نیروی کار را از طریق داده‌های تکمیلی موجود در نمایه‌های اقتصادی و معیارهای جدید توسعه یافته با همکاری LinkedIn، Coursera، Hologic و WTW بررسی می‌کند:
- تبعیض جنسیتی در بهبود بازار کار: تحلیل‌ها نشان می‌دهد که شکاف جنسیتی جهانی برای مشارکت نیروی کار از سال 2009 به آرامی در طی زمان کاهش یافته است. با این حال، این روند پس از سال 2020 به شدت کاهش یافت. در نتیجه، در سال 2022، برابری جنسیتی در نیروی کار به 62.9 درصد رسیده است، که پایین‌ترین سطح ثبت شده از زمان اولین تدوین این شاخص است. در میان کارگرانی که در فضای کاری باقی مانده‌اند، نرخ بیکاری افزایش یافته که زنان سهم بیشتری از تعدیل نیرو داشته‌اند.
- شکاف‌های جنسیتی در مشاغل مراقبتی: تأثیر نامتناسب منفی بازار کار ناشی از کووید 19 را می‌توان تا حدی از طریق ترکیب بخشی از شوک و تا حدودی از طریق میزان کار مراقبتی که به هنگام بسته شدن مراکز مراقبت از کودکان و مدارس بر زنان وارد شد توضیح داد. بر اساس تجزیه و تحلیل داده‌های سال 2019 از 33 کشور، که 54 درصد از جمعیت در سن کار جهان را تشکیل می‌دهند، سهم مردان از زمان صرف شده در کار بدون دستمزد نسبت به کل کارهای انجام شده 19 درصد بوده است، در حالی که این میزان برای زنان 55 درصد است. با افزایش هزینه‌های مراقبت از کودکان، خطر زیادی وجود دارد که تقاضای نامتقارنی برای ارائه خدمات مراقبتی بدون مزد به زنان تحمیل شود.
- تبعیض جنسیتی در رهبری بر اساس صنعت: سهم زنان استخدام شده در نقش‌های رهبری افزایش ثابتی داشته است، از 33.3 درصد در سال 2016 به 36.9 درصد در سال 2022. داده‌های مندرج در LinkedIn از 22 کشور نشان می‌دهد که تنها در برخی صنایع شاهد سطوحی نزدیک به برابری جنسیتی در رهبری هستیم؛ مانند سازمان‌های غیردولتی و عضویتی (47%)، آموزش (46%)، و خدمات شخصی و رفاهی (45%). از سوی دیگر، حوزه‌های انرژی (20%)، تولید (19%) و زیرساخت (16%) شاهد بیشترین تبعیض جنسیتی می‌باشند. با این که سهم زنان در رهبری در طول زمان افزایش یافته است ولی زنان با نرخ برابر در صنایع استخدام نشده‌اند. به طور متوسط، زنان بیشتر برای رهبری در صنایعی استخدام شده‌اند که قبلاً در آن صنایع حضور بیشتری داشتند.
- شکاف‌های جنسیتی در نمایندگی سیاسی: زنان بیشتر در رهبری سیاسی تمایل به ایجاد یک اثر الگوی قدرتمند و همچنین تصمیماتی دارند که بخش‌های وسیع‌تری از جمعیت را نمایندگی می‌کنند. از میان تمامی رؤسای زن دولت در سطح جهان، طولانی‌ترین دوره ریاست جمهوری مربوط به کشورهای آلمان به مدت 16.1 سال، ایسلند به مدت 16 سال، دومینیکا به مدت 14.9 سال و ایرلند به مدت 14 سال بوده است. میانگین سهم جهانی زنان در پست‌های وزارتی بین سال‌های 2006 تا 2022 تقریباً دو برابر شده و از 9.9 درصد به 16.1 درصد افزایش یافته است. به طور مشابه، میانگین سهم جهانی زنان در پارلمان نیز از 14.9 درصد به 22.9 درصد افزایش یافته است.
- تبعیض جنسیتی در انباشت ثروت: توزیع نامتقارن بازار کار وقتی در طول عمر کاری محاسبه می‌شود، تأثیر زیادی بر انباشت ثروت زنان دارد. علاوه بر این، دسترسی و کنترل نابرابر بر منابع ثروت ساز – مانند بانکداری، سرمایه‌گذاری، ارث و دارایی – می‌تواند به تقسیم ثروت کمک کند. بر اساس تجزیه و تحلیلی که با همکاری WTW به بررسی برابری ثروت برای 39 کشور انجام شد، برجسته‌ترین عواملی که در این نابرابری ثروت مبتنی بر جنسیت نقش دارند، شکاف دستمزد جنسیتی، مسیرهای پیشرفت شغلی نابرابر، شکاف‌های جنسیتی در سواد مالی و رویدادهای زندگی است. برای نقش‌های عملیاتی، شکاف کلی ثروت جنسیتی به 11% می‌رسد. برای نقش‌های حرفه‌ای و فنی، تبعیض ثروت جنسیتی تقریباً سه برابر می‌شود و به 31% می‌رسد. و برای نقش‌های کارشناسی ارشد و رهبری به 38% افزایش می‌یابد.
- شکاف‌های جنسیتی در یادگیری مادام‌العمر و اولویت‌بندی مهارت‌ها: زنان همچنان در رشته‌های تحصیلی و بهداشت و رفاه در مقایسه با مردان بیش از حد حضور دارند و در زمینه‌های STEM کمتر حضور دارند. شکاف جنسیتی در دو زمینه بیشترین شیوع را دارد. با احتساب فارغ‌التحصیلان از همه رشته‌ها، درصد زنان فارغ التحصیل در رشته فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) 1.7 درصد است در حالی که 8.2 درصد مردان فارغ التحصیل شده اند. در بخش مهندسی و ساخت و ساز، این ارقام برای مردان 24.6 درصد و برای زنان 6.6 درصد است. در حالی که تقسیم‌بندی جنسیتی در انتخاب رشته‌ها در آموزش سنتی ادامه دارد، داده‌های Coursera در گزارش امسال نشان می‌دهد که زنان بیش از هر زمان دیگری در حال یادگیری مهارت هستند. علاوه بر این، شکاف‌های جنسیتی در ثبت نام آنلاین به میزان قابل توجهی کمتر از آموزش سنتی است. برای مثال، در ICT، برابری جنسیتی در آموزش آنلاین بین سال‌های 2019 و 2021 افزایش یافت. با این حال، رفتار ثبت‌نام نشان می‌دهد که اولویت‌های مهارتی مردان و زنان همچنان به الگوهای سنتی پاسخ می‌دهد و شکاف‌های جنسیتی مهارتی را برای مردان و زنان ایجاد می‌کند.
- تبعیض جنسیتی در سطوح استرس: بر اساس داده‌های Hologic، این گزارش نشان می‌دهد که بین سال‌های 2021 تا 2022، استرس گزارش شده در زنان 4 درصد بیشتر از مردان بوده است. این امر به بار فزاینده اختلالات روانی و عاطفی بر سلامت جهانی اضافه می‌کند که به طور نامتناسبی بر سلامت و رفاه زنان تأثیر می‌گذارد.
جایگاه ایران در رتبه‌بندی تبعیض جنسیتی
در مطالعه صورت گرفته، ایران با کسب 57.6 درصد امتیاز در میان 146 کشور جهان در رتبه 143 قرار دارد. این امتیاز نسبت به سال گذشته 1 درصد کاهش داشته که ناشی از شاخص مشارکت اقتصادی می‌باشد. امتیاز زیرشاخص‌های کشور عبارتند از: فرصت و مشارکت اقتصادی (34.3 درصد)، سلامت و بقا (96.4 درصد)، پیشرفت تحصیلی (96.3 درصد) و توانمندسازی سیاسی (3.6 درصد).
تبعیض جنسیتی در محیط کار در ایران
براساس گزارش سایت ایران تلنت که از داده‌های حقوق و دستمزد سال 1400 برداشت شده بود، نشان می‌دهد که اختلاف دریافتی میان زنان و مردان با بالا رفتن رده شغلی افزایش می‌یابد و از 12 درصد در رده کارشناس به 37 درصد در رده مدیریت ارشد می‌رسد.
سخن پایانی
مطالعه متن کامل گزارش‌های مندرج در بخش منابع، به شما این امکان را می‌دهد تا دریابید هر کشور چقدر به برابری جنسیتی در هر یک از چهار زیرشاخص نزدیک است و تصویری از چارچوب قانونی و اجتماعی هر کشور تا به امروز ارائه می‌کند. این گزارش با هدف ایجاد ارزیابی مستمر از تبعیض جنسیتی، حمایت از طرح‌ها برای رفع شکاف‌های جنسیتی، تشویق به تحقیقات بیشتر در مورد سیاست‌ها و شیوه‌هایی که در ترویج تغییر مؤثر هستند، و ترویج همکاری عمومی و خصوصی برای کاهش شکاف‌های جنسیتی تدوین شده است. در صورت تمایل به تدوین گزارش‌های بین‌المللی یا داخلی در حوزه‌های مختلف می‌توانید با همکاران ما در تماس باشید.
