درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه، به‌ویژه در نامه ۵۳، همواره به‌عنوان منبعی گران‌بها برای تبیین اصول رهبری انسانی و حکمرانی عادلانه مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این نامه که خطاب به فرماندار مصر، مالک اشتر، نگاشته شده، مجموعه‌ای از آموزه‌های مدیریتی در حوزه تعامل با مردم، عدالت‌ورزی، نظارت بر عملکرد کارگزاران و پاسداشت کرامت انسانی ارائه شده است و می‌توان آن را به عنوان منشور رهبری اخلاق‌مدار قلمداد کرد.
این نوشتار، در طول تاریخ، به‌عنوان الگویی راهبردی برای مدیران و رهبران در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و سازمانی به‌کار گرفته شده است. توصیه‌های مطرح‌شده، نه‌تنها در چارچوب ساختارهای قدرت، بلکه در تمام سطوح روابط انسانی، قابلیت اجرا و تأثیرگذاری داشته‌اند.
از سوی صاحب‌نظران تأکید شده است که در صورت بهره‌گیری از مفاد این نامه، می‌توان بسیاری از چالش‌های رفتاری و ساختاری در سازمان‌ها و جوامع را با رویکردی مبتنی بر عدالت و اخلاق، مدیریت و اصلاح کرد. همین ویژگی‌ها موجب شده که در سطح بین‌المللی نیز به آن توجه شود؛ به‌گونه‌ای که در بیانیه‌ای رسمی به مناسبت پنجاهمین سالگرد اعلامیه جهانی حقوق بشر، از سوی کوفی عنان دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، به آن استناد شده است.
محتوای این نامه، فراتر از زمان و مکان دانسته شده و قابلیت کاربرد آن برای تمام انسان‌ها، صرف‌نظر از جایگاه مدیریتی یا غیرمدیریتی، مورد تأکید قرار گرفته است. بدین‌سان، می‌توان از آن به‌عنوان سندی راهبردی در ترویج رهبری مسئولانه، مردم‌محور و اخلاق‌مدار یاد کرد.
فهرست مطالب
1. حتی اگر رهبر هم باشید، فقط بنده خدا هستید.
«این همان چیزی است که بنده خدا علی امیرالمومنین (ع) وقتی مالک بن حارث اشتر را به ولایت مصر منصوب کرد، به او توصیه کرد».
امام علی (ع) نامه را با خضوعی عمیق و بی‌ریا آغاز می‌کند؛ اگرچه در جایگاه رهبری یکی از گسترده‌ترین امپراطوری‌های تاریخ قرار دارد، اما نخستین کلامش یادآوری این حقیقت است که «نیرویی جز از سوی خدا نیست» و او صرفاً بنده‌ای از بندگان خداست. این فروتنیِ آگاهانه، بخشی از هنر او در بازگرداندن نگاه انسان‌ها به زمین و واقعیت‌های متعالی است. امام علی با ظرافت موقعیت الهی و انسانی خود را به مخاطب یادآور می‌شود: گرچه خلیفه خدا بر زمین است، در برابر پروردگارش سر به خاک فرو می‌برد. در ادامه‌ی نامه نیز همین آموزه‌ی محوری تکرار می‌شود؛ امام در نخستین درس از درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه به مخاطبانش هشدار می‌دهد که خود را بیش از اندازه قدرتمند نپندارند، چراکه همواره قدرتی برتر و حاکمِ مطلق هست. این پیام، نه تنها برای فرمانداران دوران او، بلکه برای مدیران و رهبران امروز نیز درس‌آموز است. حتی اگر مدیرعامل یک شرکت بین‌المللی باشید، یاد خدا و تأمل در محدودیت‌های انسانی، عاملی است برای پرورش تواضع، مسئولیت‌پذیری و دوری از غرور.
2. مخاطبان خود را بشناسید.
«پس بدان، ای مالک، که تو را به منطقه‌ای فرستادم که پیش از تو حکومت‌هایی وجود داشته است، هم ستمگر و هم عادل. همانطور که شما رفتار حاکمان قبل از شما را تماشا می‌کردید، آنها اکنون رفتارهای شما را تماشا خواهند کرد.»
امام علی (ع) در نامه‌اش به مالک اشتر تأکید می‌کند که گذشته را فراموش نکند و از عملکرد حاکمان پیشین آگاه باشد. این توصیه، برای هر مدیری که وارد یک موقعیت یا سازمان جدید می‌شود، کاربردی است. شناخت شرایط گذشته به فرد کمک می‌کند تا نگاه مردم را بهتر درک کند؛ ممکن است جامعه با بدبینی به او بنگرد، زیرا یا از تجربه‌های تلخ پیشین خسته شده‌اند یا عملکرد خوب مدیر قبلی را معیار سنجش قرار می‌دهند. در چنین شرایطی، امام علی توصیه می‌کند که به‌جای رنجیدن از بدبینی مردم، آن را به انگیزه‌ای برای عملکردی بهتر تبدیل کنیم. رهبر باید بکوشد فراتر از انتظارات ظاهر شود و آن‌گونه عمل کند که اعتماد از دست‌رفته بازیابی شود یا دستاوردهای پیشین با درایت و رشد همراه شود. این نگاه، مدیری را از واکنش‌های احساسی می‌رهاند و به او بینشی هدفمند برای بهبود واقعی می‌بخشد.
3. همه ما انسان هایی هستیم که اشتباه می‌کنیم. ببخشید.
«آنها دو گونه‌اند، یا برادر دینی تو هستند یا در خلقت مانند تو. آنها مرتکب لغزش و اشتباه خواهند شد. آنها ممکن است عمدا یا سهوا اشتباه عمل کنند. پس همان گونه که دوست داری خداوند تو را ببخشد، تو نیز آنان را عفو کن.»
اولین جمله‌ی این بخش از سخنان امام علی (ع) از مشهورترین نقل‌قول‌های ایشان است: «مردم دو دسته‌اند؛ یا در دین با تو برادرند یا در آفرینش با تو برابرند.» این جمله شایسته آن است که بر سر در هر عبادتگاهی نقش بندد. اما نباید از ادامه‌ی این سخن غافل شد، جایی که امام نگاهی فراتر از مرزبندی‌های مذهبی ارائه می‌دهد. او عینک تفرقه‌ساز تعصب مذهبی را کنار می‌گذارد و بر پیوندهای عمیق انسانی تأکید می‌کند. اگرچه ممکن است از حیث دین با هم تفاوت داشته باشیم، اما از منظر انسانیت، هم‌ریشه و هم‌سرنوشت‌ایم. درک این واقعیت، زمینه‌ساز رفتاری سرشار از احترام، همدلی و رحمت است. امام علی (ع) همچنین یادآور می‌شود که هر انسانی، صرف‌نظر از باور یا جهان‌بینی‌اش، ممکن است خطا کند. از همین‌رو، برخورد ما با دیگران باید آمیخته با بخشش باشد؛ همان‌گونه که آرزو داریم خداوند نیز با رأفت و گذشت با خطاهای ما برخورد کند. او ما را فرا می‌خواند تا صفات الهی همچون رحمت، گذشت و بخشندگی را در سلوک فردی و اجتماعی خود بازتاب دهیم؛ چراکه ساختن جامعه‌ای انسانی، نه با قضاوت، بلکه با مهربانی و هم‌فهمی ممکن است.
4. افراد منفی را از حلقه خود حذف کنید.
«از بین مردم دورترین آنها از تو بدترینشان از نظر تو باید عیب‌جوی دیگران باشد ، زیرا مردم کاستی‌هایی دارند و حاکم مناسب‌ترین فرد برای پوشاندن آن‌هاست.»
حضرت علی (ع) به‌صراحت هشدار می‌دهند که برخی افراد، خیری برای شما ندارند؛ به‌ویژه کسانی که تمام همّ‌وغم‌شان انتقاد از دیگران و آشکار کردن عیوب مردم است. چنین افرادی نه تنها سازنده نیستند، بلکه با رفتارشان فضای اطراف را مسموم می‌کنند. امام توصیه می‌کند که این افراد را از خود دور نگه دارید، زیرا حضورشان در کنار شما، نه‌تنها به اصلاح دیگران نمی‌انجامد، بلکه باعث تخریب اعتماد و همدلی در جمع می‌شود. برای یک رهبر، تیم کاری چیزی فراتر از مجموعه‌ای از کارمندان است؛ این تیم باید شبکه‌ای امن و پویا باشد که اعضایش در آن امکان رشد، یادگیری و اشتباه‌کردن بدون ترس از تحقیر دارند. اگر افراد تیم احساس کنند که کوچک‌ترین لغزش‌شان به دست عیب‌جویان خواهد افتاد، نه‌تنها انگیزه‌ای برای رشد نخواهند داشت، بلکه روحیه‌شان نیز تضعیف خواهد شد. رهبری مؤثر یعنی حمایت از افراد، حتی در لحظات ضعف‌شان، و ایجاد فضایی که در آن، نقد سازنده جایگزین تحقیر و افشاگری شود. این موضوع از الهام‌بخش‌ترین درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه است.
5. نفرت را از خود دور کنید
«هر گره کینه‌ای را در مردم باز کن و هر دشمنی را از خودت جدا کن».
امام علی (ع) در نامه‌اش به مالک اشتر به‌روشنی فرمان می‌دهد که با هر شکل و نمود نفرت، چه به‌صورت پنهان و چه آشکار، قطع رابطه کند. این توصیه ریشه در نگاه انسان‌محور امام دارد؛ همان نگاهی که در آن همه انسان‌ها، صرف‌نظر از دین، قوم یا نژادشان، دارای کرامت ذاتی‌اند. وقتی انسان‌ها را نه بر اساس مرزهای ساختگی، بلکه بر مبنای مشترکات انسانی ببینیم، نفرت و کینه‌توزی جایی برای بروز نمی‌یابد. اما امام تنها به تقبیح نفرت بسنده نمی‌کند؛ بلکه پا را فراتر می‌گذارد و هشدار می‌دهد که از هر عامل، فرد یا رفتاری که بذر دشمنی می‌کارد، باید فاصله گرفت. در دنیای امروز، سرچشمه‌های نفرت ممکن است تفاوت در دین، نژاد، ملیت یا حتی سبک زندگی باشد. پیام امام این است که این تفاوت‌ها نباید به موانعی برای همزیستی بدل شوند. رهبر حکیم کسی است که این عوامل را شناسایی و بی‌اثر می‌کند؛ نه با نادیده گرفتن آنها، بلکه با ترویج گفت‌وگو، همدلی و وحدت در سایه‌ی ارزش‌های انسانی مشترک.
6. برابری و عدالت یکی نیستند
نیکوکار و بدکار نباید در برابر شما مساوی باشند زیرا این به معنای باز داشتن نیکوکار از نیکی و ترغیب بدکار به رذیلت است. جایگاه هر کس مهم است.»
امام علی (ع) در توصیه‌ای عمیق و هوشمندانه، به نکته‌ای اشاره می‌کند که ممکن است در نگاه اول باعث سوءتفاهم شود؛ او می‌فرماید که نباید با نیکوکاران و بدکاران به یک شکل رفتار کرد. شاید ابتدا تصور شود که این سخن با اصل برابری در تضاد است، اما در حقیقت، این سخن ناظر بر تفاوت میان عدالت و یکسان‌نگری است. از نگاه امام، اگر نیکوکار و بدکار به یک چشم نگریسته شوند، معنایش این است که در نظام فکری و مدیریتی ما، هیچ معیار روشنی برای تمایز میان رفتار درست و نادرست وجود ندارد. این نوع بی‌تفاوتی، دو پیامد منفی به دنبال دارد: نیکوکاران دلسرد می‌شوند، زیرا می‌بینند تلاش‌شان دیده نمی‌شود یا بی‌پاداش می‌ماند؛ و بدکاران جسورتر می‌شوند، چون هیچ برخورد یا اصلاحی در کار نیست. امام علی به ما می‌آموزد که عدالت یعنی واکنش متفاوت، متناسب با رفتار و اخلاق افراد. در حالی‌که همه انسان‌ها از حیث حقوق انسانی برابرند، اما در حوزه‌ی کنش‌های اخلاقی، باید تمایز قائل شد. این تمایز نه از سر تبعیض، بلکه از سر انصاف، تربیت و حفظ سلامت اجتماعی است.
7. اگر چیزی خراب نیست، سعی نکنید آن را درست کنید
«اعمال نیکویی را که افراد پیشین این جماعت به آن عمل کرده بودند، که به موجب آن وحدت عمومی وجود داشت و رعایا از آن شیوه‌ها بهره‌ای می‌برد، متوقف نکنید.»
وسوسه‌ی تحمیل قدرت، به‌ویژه برای کسانی که به تازگی به موقعیتی تازه رسیده‌اند، بسیار رایج است. شبیه به مدیر فوتبالی که به محض ورود به باشگاه، بلافاصله ساختار تیم را تغییر می‌دهد و فلسفه‌ای کاملاً جدید را جایگزین می‌کند—کاری که معمولاً به نتایج نامطلوب منتهی می‌شود. امام علی (ع) با درایتی ژرف در هفتمین درس از درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه هشدار می‌دهد که از چنین شتاب‌زدگی و خودرأیی بپرهیزید. ایشان می‌فرماید: اگر چیزی پیش از شما کارآمد بوده، مردم را راضی نگه داشته و انسجام اجتماعی را حفظ کرده است، آن را به صرف «جدید بودن شما» کنار نگذارید. امام علی بر عقلانیت در تغییر تأکید می‌کند، نه بر انقلابی‌گری بی‌دلیل. برای یک رهبر خردمند، سنجش واقع‌بینانه‌ی گذشته و احترام به دستاوردهایی که مردم با آن احساس امنیت و رضایت دارند، مهم‌تر از اعمال صرفِ قدرت است. تغییر زمانی ارزشمند است که در مسیر بهبود باشد، نه فقط برای نشان دادن اختیار. پایداری، اعتماد عمومی و اتحاد، سرمایه‌هایی‌اند که با تصمیم‌های ناگهانی و نمایشی از بین می‌روند.
8. همه افراد چرخ‌دنده‌ای کوچک در یک ماشین بزرگ هستند
«بدانید که مردم تنها به کمک یکدیگر رستگار می شوند و از یکدیگر مستقل نیستند».
امام علی (ع) در سخنان خود به زیبایی مفهومی را بیان می‌کند که امروزه آن را «اخلاق تیمی» می‌نامیم. او تأکید دارد که در ساختار رهبری و حکومت، هر فرد—چه در رأس هرم باشد و چه در پایین‌ترین سطح اجرایی—دارای نقشی مهم و ارزشمند است. اگر نقشی کوچک یا ساده را بی‌اهمیت بشماریم، در واقع پایه‌های کل سیستم را سست کرده‌ایم. از نگاه امام، هیچ جزئی در نظام حکمرانی بی‌اهمیت نیست، زیرا کارآمدی کل، وابسته به هم‌افزایی جزءهاست. این نگرش، پیام روشنی برای رهبران و مدیران دارد: ارزش‌گذاری عادلانه و واقعی بر تلاش همه اعضای سازمان، ضامن وحدت، انگیزه و پیشرفت جمعی است. وقتی هر عضو احساس کند دیده می‌شود و نقش او در موفقیت مجموعه مؤثر است، روح همکاری تقویت می‌شود و مجموعه به شکلی هماهنگ و هدفمند پیش می‌رود. امام علی با این رویکرد، مدلی از رهبری انسانی و مشارکتی را ترسیم می‌کند که در آن هیچ‌کس حذف‌شدنی یا کم‌ارزش تلقی نمی‌شود.
9. همیشه به افراد اعتباری را بدهید که لایق آن هستند
«عملکرد هر یک از آنها را قدر بدانید، عملکرد یکی را به دیگری نسبت ندهید و پاداش را زیر سطح عملکرد افراد ندهید. مقام والای مرد نباید باعث شود که کارهای کوچک او را بزرگ بدانی و همچنین مقام پایین‌تر فرد نباید اجازه دهد کارهای بزرگ او را کوچک بشماری.»
همه ما لحظاتی را تجربه کرده‌ایم که تلاشمان دیده نشده یا دیگران به‌جای ما اعتبار گرفته‌اند. هرچند برخی افراد از روی خلوص نیت، به دنبال تمجید نیستند، اما امام علی (ع) هشدار می‌دهد که یک رهبر نباید در ستودن و قدردانی از کسانی که برای او کار می‌کنند، بخل بورزد. تمجید به‌موقع نه‌تنها انگیزه‌بخش است، بلکه حس ارزشمندی و تعلق را در افراد تقویت می‌کند. در مقابل، نادیده‌گرفتن زحمات، اعتماد و اشتیاق را تحلیل می‌برد. جالب آن‌که امام تنها به ستایش زبانی بسنده نمی‌کند؛ بلکه در ادامه‌ی نامه تأکید می‌کند که برای کارهای بزرگ، دستمزد شایسته پرداخت کنید. او بر این باور است که انسان‌ها باید در برابر خدماتشان، چه مادی و چه معنوی، به‌درستی پاداش بگیرند. این دیدگاه، به عنوان یکی از مهم‌ترین درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه، پایه‌ای برای یک فرهنگ سازمانی سالم است—جایی که تلاش دیده می‌شود، زحمت‌کشان گرامی داشته می‌شوند، و انگیزه‌های درونی با احترام بیرونی همراه می‌گردد. این نه فقط یک توصیه اخلاقی، بلکه الگویی عملی برای رهبری مؤثر و انسانی است.
10. با خویشاوندان و آشنایان خود رفتار متفاوتی نداشته باشید
«آنها را بسنج و اهل جانبداری و پارتی بازی نباش قرارشان نده، زیرا این دو منشأ ظلم و ستم است».
یکی از آفت‌های جدی در هر جامعه، به‌ویژه در ساختارهای قدرت، گماشتن افراد بر اساس روابط شخصی و نه شایستگی است. این پدیده که امروزه به نام «خویشاوندسالاری» یا «رفیق‌بازی» شناخته می‌شود، سابقه‌ای طولانی در تاریخ دارد—چه در دوران صدر اسلام و چه در دنیای معاصر. امام علی (ع)، به‌عنوان نماد عدالت و سلامت اداری، به‌صراحت نسبت به این انحراف هشدار می‌دهد. او بر این نکته تأکید دارد که مسئولیت‌ها باید تنها به افراد شایسته سپرده شود، نه به کسانی که به‌واسطه‌ی دوستی یا نسبت خانوادگی به رهبر نزدیک‌اند. این توصیه امام، آزمونی بزرگ برای هر کسی است که در جایگاه قدرت قرار دارد. چه بسا رهبران از ترس رنجش نزدیکان، عدالت را قربانی مصلحت‌جویی کنند. اما امام علی، خود الگویی بی‌نظیر در رعایت این اصل است. داستان معروفی وجود دارد که در آن، برادرش عقیل از او درخواست سهمی بیشتر از بیت‌المال می‌کند و امام، با قاطعیت و حتی با مثالی سوزناک از داغ کردن آهن، این خواسته را رد می‌کند. این رفتار، نشان‌دهنده‌ی استواری او بر اصول عدالت‌مدارانه است—اصولی که نه به اقتضای عاطفه، بلکه به حکم وجدان و مسئولیت الهی شکل گرفته‌اند.
11. به انتقاد سازنده گوش دهید
«برای شاکیان زمانی تعیین کن و در کنار آنان بنشین و در آن به خاطر خدایی که تو را آفریده تواضع کن. (در آن مناسبت) باید ارتش و دستیاران خود مانند نگهبانان و پلیس را دور نگه دارید تا هرکسی که دوست دارد صحبت کند بدون ترس با شما صحبت کند».
به‌عنوان انسان، میل به ستایش و تأیید شدن در وجود همه ما ریشه دارد. اما امام علی (ع) نگاه ژرف‌تری به رهبری ارائه می‌دهد؛ او می‌فرماید که رهبران واقعی، به‌جای جستجوی تحسین، در پی دانستن راه‌های بهتر شدن‌اند. آنچه این توصیه را خاص و تأثیرگذار می‌کند، توصیف ظریف امام از فضایی است که باید برای این هدف فراهم شود: جایی امن، بی‌مانع و صمیمی، که مردم در آن بتوانند نارضایتی‌ها و دغدغه‌های خود را بی‌هراس بیان کنند. امام در یکی از درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه تأکید می‌کند که رهبر باید موانعی را که مانع ابراز احساسات و نقدهای صادقانه می‌شود، بردارد و کاری کند که افراد احساس امنیت و آرامش داشته باشند. این فضا، نه‌تنها امکان بازخورد مؤثر و رشد واقعی را فراهم می‌سازد، بلکه خودِ رهبر را نیز به انسانی فروتن‌تر، شنوا و مسئول‌تر تبدیل می‌کند. رهبری از منظر امام علی، نه جایگاهی برای تحسین، بلکه فرصتی برای شنیدن، بهتر شدن و خدمت‌گزاری واقعی است.
12. خود را به مردم نشان دهید
«برای مدت طولانی از مردم دور نباشید، زیرا دوری صاحبان امر از رعیت، نوعی تنگ نظری و موجب جهل به امور آنان است».
پنهان‌کاری و دور از چشم بودن رهبران، به‌سرعت فضای بی‌اعتمادی در سازمان یا جامعه ایجاد می‌کند. وقتی تصمیم‌گیری‌ها پشت درهای بسته انجام می‌شود، مردم شروع به پرسش و گمانه‌زنی می‌کنند—این‌که واقعاً چه می‌گذرد؟ چه کسانی تصمیم می‌گیرند؟ و آیا صدای ما شنیده می‌شود؟ این بی‌خبری و فاصله، به‌ویژه وقتی رهبر حتی نام کارکنان یا افراد را نمی‌داند، احساس بی‌ارزشی و طردشدگی به‌دنبال دارد. امام علی (ع) با درک عمیق از روان جمعی، توصیه به «سیاست درهای باز» می‌کند—رهبر باید در دسترس باشد، با مردم نشست‌وبرخاست داشته باشد و از فضای واقعی جامعه یا سازمان آگاه بماند. این حضور نه‌فقط برای کنترل، بلکه برای همدلی و شناخت است. وقتی مردم رهبرشان را ببینند، با او حرف بزنند و احساس کنند که او هم بخشی از جامعه‌شان است، رابطه‌ای انسانی و مؤثر شکل می‌گیرد. این تعامل، پلی میان قدرت و مردم می‌سازد؛ پلی که بر پایه‌ی اعتماد، شفافیت و احترام دو‌سویه بنا شده است.
13. ارتباطتان شفاف باشد
«قراردادی را که ممکن است تفاسیر مختلفی داشته باشد، منعقد نکنید و پس از انعقاد و تایید (توافق) تفسیر کلمات مبهم را تغییر ندهید».
چه در حال نوشتن باشید—مانند ارسال یک ایمیل رسمی—و چه در حال گفت‌وگو، شفافیت و وضوح در بیان، اصلی حیاتی است. اسلام از دیرباز بر ثبت و نگارش قراردادها با حضور شاهدان تأکید داشته، و امام علی (ع) نیز این سنت را با جدیت ادامه می‌دهد. دلیل این تأکید روشن است: اگر در آینده مشکلی پیش بیاید، هیچ ابهامی نباید وجود داشته باشد که باعث اختلاف یا سوتفاهم شود. سخن یا نوشته باید چنان باشد که همه مخاطبان، صرف‌نظر از سطح تحصیلات یا موقعیتشان، آن را به‌درستی درک کنند. امام علی با فصاحت کم‌نظیر خود در ارائه این درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه، الگویی است از سخن‌گفتن روشن و دقیق. او هشدار می‌دهد که پیچیده‌گویی بی‌دلیل یا به‌کار بردن اصطلاحات دشوار برای تحت تأثیر قرار دادن دیگران، نه‌تنها مفید نیست، بلکه می‌تواند به گمراهی و دور شدن از هدف اصلی منجر شود. رهبری مؤثر یعنی توانایی انتقال پیام به گونه‌ای که هم درست فهمیده شود و هم اعتماد ایجاد کند. شفافیت در بیان، نه نشانه‌ی ساده‌انگاری، بلکه اوج احترام به مخاطب و نشانه‌ای از صداقت و عقلانیت است.
14. برنامه‌ریزی داشته باشید
«هر موضوعی را به جای مناسب خود اختصاص دهید و هر کار را در زمان مناسب انجام دهید.»
امام علی (ع) در نامه‌اش به مالک اشتر، اهمیت برنامه‌ریزی و نظم را به‌روشنی بیان می‌کند. او تأکید می‌کند که برای هر کار، زمان مناسب در نظر بگیرید و با پشتکار و تلاش، وظایف را به‌درستی پیش ببرید. این توصیه فراتر از یک دستور مدیریتی ساده است؛ او به ما می‌آموزد که سازماندهی، کلید بهره‌وری و آرامش ذهنی است. وقتی کارها زمان‌بندی و اولویت‌گذاری شوند، هم کیفیت عملکرد بالا می‌رود و هم از فشارهای بی‌مورد و استرس جلوگیری می‌شود. در مقام رهبری، داشتن نظم و برنامه مشخص نه‌تنها بازتابی از مسئولیت‌پذیری است، بلکه الگویی برای دیگران می‌شود. تیم‌ها معمولاً رفتار رهبر خود را بازتاب می‌دهند؛ اگر رهبر سازمان‌یافته، دقیق و متعادل باشد، این ویژگی‌ها به مرور در فضای کار گسترش پیدا می‌کند. همچنین، نظم و انسجام در کار، اعتماد اعضای تیم را افزایش می‌دهد و آنها را به پیروی از مسیر و اهداف تعیین‌شده ترغیب می‌کند. به‌بیان دیگر، برنامه‌ریزی هوشمندانه، پلی است بین رهبری مؤثر و موفقیت جمعی.
چگونه درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه را در سازمان خود پیاده‌سازی کنیم؟
در نامه‌ی معروف امام علی (ع) به مالک اشتر، مجموعه‌ای از عمیق‌ترین درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه نهفته است؛ آموزه‌هایی که فراتر از زمان و مکان، همچنان الهام‌بخش رهبران، مدیران و صاحبان کسب‌وکار در دنیای امروزند. از تأکید بر عدالت، فروتنی، شفافیت، و پرهیز از خویشاوندسالاری، تا توصیه به برنامه‌ریزی، قدردانی از زحمت دیگران، و حفظ اخلاق تیمی—همه این اصول، زیربنای یک نظام مدیریت انسانی، کارآمد و پایدار را تشکیل می‌دهند. در دنیای پرشتاب امروز که بسیاری از سازمان‌ها درگیر روزمرگی، فشار رقابت و سردرگمی در ارزش‌ها هستند، بازگشت به این رهنمودها فرصتی برای بازتعریف رهبری و سازماندهی اثربخش است.
اجرای این اصول در فضای واقعی کسب‌وکار البته نیازمند درک درست، ابزارهای مناسب و همراهی متخصصانی باتجربه است. مفاهیمی همچون سیاست درهای باز، توازن میان سخت‌گیری و رحمت، یا توجه به پاداش و انگیزه کارکنان، در عمل نیاز به مشاوره، تحلیل و طراحی دقیق فرآیندهای سازمانی دارند. بسیاری از سازمان‌ها می‌دانند چه باید بکنند، اما نمی‌دانند چگونه. اینجاست که نقش یک مشاور کارآزموده و آشنا با هر دو بُعد نظری و عملی مدیریت، حیاتی می‌شود.
تیم مشاوران توسعه کسب‌وکار ناربن با بهره‌گیری از دانش روز، تجربه میدانی و الهام از همین درس‌های مدیریتی از نهج‌البلاغه، همراه شماست تا این ارزش‌ها را در ساختار کسب‌وکار شما جاری سازد. از طراحی مدل‌های رهبری مبتنی بر عدالت و شفافیت، تا آموزش مهارت‌های ارتباطی، ایجاد ساختارهای منسجم و فرهنگ سازمانی سالم—ناربن نه فقط یک مشاور، بلکه یک شریک فکری برای توسعه پایدار شماست. اگر به‌دنبال رهبری هوشمند، اخلاق‌محور و اثربخش هستید، ناربن آماده است تا در این مسیر همراهتان باشد.
برای مشاهده متن کامل نامه حضرت علی (ع) به مالک اشتر به این لینک مراجعه کنید.
